Cây tre gai có các tên gọi khác: tre gai rừng, tre la ngà, tre lộc ngộc, tre nghệ. Tên khoa học: Bambusa Bambos là một loài thực vật có hoa trong họ Hòa thảo. Được (L.) Vos miêu tả khoa học đầu tiên năm 1895. Vậy đặc điểm và ứng dụng của tre gai như thế nào? Xem ngay bài viết bên dưới để hiểu rõ hơn nhé!
Đặc điểm của tre gai
Thân
Tre gai mọc thành bụi, thâm ngầm dạng củ, thân khí sinh cao 15cm-25m, đường kính thân 5cm-14cm, ngọn cong. Lóng tre gai có độ dài trung bình 25-35cm có màu xanh lục. Vách tre dày từ 2cm-3.5cm, các đốt gần dưới gốc đều có vòng rễ, phía trên và dưới mo có vòng lông tơ màu trắng xám hay vàng nhạt. Cây thường chia cành sớm, phần gần gưới gốc thường chỉ có 1 cành. Các cành nhỏ biến thành gai cứng và ngọn, các cành chính thì to và dài hơn.
Thân tre gai trung bình nặng khoảng 32kg, cành của cây nặng 7kg, lá nặng 1.5kg. Có 65 lóng và 30 cành trên thân. Ở độ ẩm 94.5% thân tre có tỷ trọng 1.000kg/m3, ở độ ẩm 15% tỷ trọng là 500kg/m3. Thành phần hóa học của tre gai: holocellulose 67,4%, pentosan 19%, lignin 20,4%, tro 4,8%, silic 3,4%,chất hòa tan trong nước nóng 4,3%, trong dung dịch cồn-benzen 3,1% và trong NaOH nồng độ 1% là 39,5%.
>> Tham khảo: Địa điểm bán cây tre khô tại TPHCM.
Trọng lượng thân cây tre gai tươi
– Thông dụng nhất là loại có đường kính 8-10cm, trọng lượng 20-30kg/cây.
– Ở nơi đất tốt cây thường có đường kính 10-12cm; trọng lượng 30-45kg/cây.
– Ở nơi đất xấu cây thường có đường kính 5-8cm; trọng lượng 10-15kg.
– Ở một số nơi đặc biệt thì cây có đường kính 14-16cm; trọng lượng 60-70kg/cây.
Mo
Bẹ mo hình thang, đầu hình cung rộng hay lõm xuống. Hai vai có mũi nhọn hơi nhô cao, tai mo hình bán nguyệt gần bằng nhau. Lật ra ngoài mép có lông mi cong, lưỡi mo cao 4-5mm, xẻ mạnh, mép có lông mi. Mặt lưng phủ dày lông gai màu nâu sậm, mặt trong nhẵn. Lá mo hình trứng hay trứng thuôn, đầu có mũi nhọn, thường được lật ra ngoài, hai mặt đều có lông cứng. Lá 5-9, ở đầu cành nhỏ, hình dải, đầu có mũi nhọn dài 10-20cm, rộng từ 15-25mm.
Hoa
Cụm hoa dài, mỗi đốt mang hai hay nhiều bông nhỏ màu vàng nhạt, Có màu tím nhạt khi mới nở. Mỗi bông nhỏ mang 4-12 hoa,. Trong đó có 2-5 hoa lưỡng tính, mày nhỏ có 2 gờ, có 3 mày cực nhỏ, nhị 6 rời, bầu hình trứng, vòi ngắn, đầu nhụy 3. Tre gai ra hoa từng khóm, chưa gặp hiện tượng tre gai bị “khuy”. Theo các cụ bô lão, chu kỳ khuy của tre gai khoảng 100 năm. Sau khi khuy cả khóm bị chết, chưa thấy hạt của loài tre này.
Phân bố
Tre gai là loại tre phổ biến phân bố trên khắp mọi miền của nước ta. Tre gai có mặt ở khắp mọi nơi, từ trên núi tới đồng bằng, các vị trí ven sông, bờ kênh rạch,… Nhưng nhiều hơn cả thì tre gai có trữ lượng lớn tại vùng Đông Bắc và Đồng bằng bắc bộ. Ngoài Việt Nam ra thì tre gai có mặt ở nhiều nước như Trung Quốc, Lào, Campuchua, Thái Lan,…
Đặc điểm sinh học tre gai
Tre gai là loại ưa ẩm và ánh sáng, có thể trồng quanh ven đê, đường làng, dọc bờ sông, bờ suối. Nếu trồng ở nơi đất nghèo dinh dưỡng thì thân cây nhỏ và thành vách dày. Tre gai có sức sống mãnh liệt, có thể chịu được ngập nước trong mùa mưa lũ. Tre gai không ưa đất nhiễm mặn, nhiễm phèn. Độ PH thích hợp với tre gai là PH = 5-6.5. Nếu được trồng ở nơi có đất tốt, tầng đất sâu và nhiều mùn, độ ẩm cao thì bụi tre gai sẽ phát triển lớn tới 30-40 cây, có thể cao tới 20m, đường kính 14-15cm.
Tre gai được trồng sau 3 năm thì sẽ cao khoảng 3m và bắt đầu cho măng. Sau 5 năm cây cao trung bình 8-10m với số lượng 10-40 cây một bụi. Mỗi năm cho khoảng 30 măng. Nhưng chỉ khoảng 1/3-1/4 số măng phát triển thành cây trưởng thành. Số còn lại bị chết hoặc bị sâu bệnh, những điều kiện tự nhiên khác.
Quá trình phát triển từ cây măng cho tới cây trưởng thành khoảng 5 tháng, mỗi ngày cây măng có thể cao thêm 17cm. Măng phát triển mạnh nhất vào cuối mùa mưa. Thời kỳ ngày cây măng cao thêm khoảng 45cm 1 ngày. Nếu không được chăm sóc tốt và bị khai thác quá mức, tre gai thường có hiện tượng nâng bụi. Khi đó thân ngầm phát triển ngoài không khí, bụi tre sẽ bị nâng cao và các cây tre sinh sau lại chui vào giữa bụi tre khiến bụi tre bị thoái hóa và không ra măng hàng năm nữa.
Măng tre gai
Măng tre gai được đánh giá là một trong những loại măng có vị đắng. Được nhiều người yêu thích và đánh giá là loại măng ngon trong các loại măng tre trúc. Vị măng tre gai tuy đắng nhưng lại giòn, có vị ngọt hậu.
Mùa măng từ tháng 5 – tháng 6 đến tháng 10- tháng 11 tập trung vào 3 đợt. Đợt 1 vào tháng 6 – tháng 7 cho măng có chất lượng tốt nhất. Đợt 2 vào tháng 8 – tháng 9 cho măng ít và nhỏ. Đợt 3 vào tháng 10 – tháng 11, phần lớn do những cây măng đợt đầu sinh ra, măng đợt này thường nhỏ, mọc nông và hay bị sâu bệnh.
Khi măng nhú khỏi mặt đất là có xu hướng uốn vào giữa khóm nên bụi tre gai thường dày đặc, dễ có hiện tượng nâng bụi nếu không được chăm sóc thường xuyên. Việc khai thác tùy tiện cũng tạo điều kiện cho tre nâng bụi. Khi đó cây trở nên cằn cỗi và kích thước thân cũng rất nhỏ.
Công dụng của tre gai
– Được trồng thành từng bụi để làm hàng rào bảo vệ ngăn chặn gió bão.
– Được trồng ở ven đê chống sạt lở sói mòn đất.
– Thân tre gai làm cọc gia cố đóng móng công trình.
– Thân tre được dùng làm các nông cụ phục vụ trong đời sống: cán cuốc, cán xẻng,…
– Làm nguyên liệu đan lát các vật dụng sinh hoạt: nong, nia, rổ, rá, mẹt,…
– Làm nguyên liệu đóng bàn ghế, tủ, kệ, giường,…
– Măng tre sử dụng chế biến các món ăn ngon và bổ dưỡng.
– Một số bộ phận của cây tre được dùng làm thuốc.
Kỹ thuật nhân giống và gây trồng cây tre gai
Nhân giống
Tre gai có thể trồng bằng những cách như: hom góc, hom thân, hom cành và nuôi cấy mô. Tại Việt Nam chủ yếu vẫn thường sử dụng cách trồng bằng gốc là một đoạn thân khí sinh dài khoảng 40-60cm với từ 3-5 lóng. Ở nhiều nước khu vực Đông Nam Á, tre gai được trồng bằng cách hom thân. Cắt đoạn thân dài 50cm, từ phần cây tre bánh tẻ 1-2 tuổi. Đặt nằm ngang dưới mặt đất khoảng 10cm. Nếu xử lý bằng kích thích tố sinh trường thì rễ sẽ mau phát triển và cho dễ dài hơn.
Vùng trồng
Tre gai có thể trồng ở rất nhiều vùng miền khác nhau. Không nên trồng ở độ cao trên 800m và có mùa đông lạnh giá. Độ cao và thời tiết này rất tốt cho sự phát triển của cây trúc sào nhưng lại không thích hợp với tre gai. Chọn những khu vực ven suối, quanh bản làng, trên đất phù sa hoặc chân sườn đồi có lớp đất dày.
Kỹ thuật trồng
Trồng với cự ly cây 10m, khoảng 100-150 bụi/ha. Thời vụ trồng lý tưởng nhất là đầu xuân, cũng có thể trồng vào vụ thu. Trồng xong phải ủ gốc để cho cây có tỉ lệ sống cao.
Kinh nghiệm trồng tre gai rất đơn giản: vào cuối mùa xuân, đầu mùa hè. Đào gốc cây tre bánh tẻ, cả thân ngầm và một doạn thân khí sinh 1m – 1.5m đem đi trồng. Giống lấy về có thể trồng ngay hoặc ngâm nước 1-2 ngày mới đem trồng. Để giữ độ ẩm cho cây giống cần đục thủng màng ngăn 2 – 3 lóng thân. Sau đó đổ đầy nước rồi lấy rơm có trộn bùn ao đắp lên trên ống tre.
Hố trồng phải đào sâu 40-50cm, miệng hố rộng 30-40cm. Đặt giống xuống hố nghiêng một góc 40-60 độ và lấp đất bằng mặt. Sau đó lèn chặt gốc, dùng mùn lấp đầy hố và gốc. Muốn cây nhanh chóng bén rễ cần trộn thêm đất phù sa, mùn hoặc phân chuồng ủ mục với đất mặt trong hố. Trồng theo cách này tỉ lệ sống gần như 100%.
Một số nơi dùng giống chân kiềng, đào đoạn thân ngầm có 3 thân khí sinh nối với nhau để làm giống. Dùng loại này đảm bảo tỉ lệ sống là 100%. Nhưng lại tốn công đào và vận chuyển. Chỉ áp dụng được trong phạm vi gia đình với số lượng trồng ít ỏi.
Chăm sóc
Cần chăm sóc cây trong giai đoạn 2 năm đầu tiên. Nên làm cỏ sạch khu vực gần gốc tre để cho cây sinh trưởng tốt hơn. Giai đoạn vừa mới trồng phải tưới nước thường xuyên để giữ độ ẩm cho cây nếu gặp thời tiết khô hạn. Nếu đất ít dinh dưỡng thì bón thêm NPK, lý tưởng nhất là theo tỉ lệ: 20-30kg Silic, bón 2 lần: 1 tháng và 4 tháng sau khi trồng. Tỉ bớt các cành có gai ở gốc và chặt bỏ các thân già để bụi tre tăng trưởng tốt hơn.
Sâu bệnh
Tre gai rất ít sâu bệnh, ở nước ta thường xuất hiện nạn châu chấu ăn lá tre và sâu cuốn màng làm hại các lá non. Cần chú ý các loài thú phá và ăn măng tre. Thân tre khi thu hoạch chú ý các loại côn trùng cánh cứng và mối.
Khai thác chế biến và bảo quản
Khai thác tre gai
Sau khi trồng được 4 năm với điều kiện chăm sóc tốt, bụi tre có thể bắt đầu cho khai thác. Tre gai thường được khai thác theo 2 cách. Cách 1: chặt thường xuyên không theo định kỳ, cách này phù hợp với mức độ khai thác ít. Cách 2: chặt luân phiên 4 năm – 5 năm hoặc 5 năm – 10 năm 1 lần khi bụi tre lớn có trên 50 cây. Cách này gần như chặt hết, chỉ chừa lại các cây non dưới 3 tuổi. Cần chặt thấp phần gốc và ủ bùn lên, sau 5-10 năm có thể tiếp tục khai thác như vậy.
Lưu ý khi khai thác tre gai
Chọn khai thác tre vào mùa khô để hàm lượng nước thấp, hạn chế mối mọt. Chọn khai thác những cây trên 3 tuổi. Chặt càng sát phần gốc càng tốt. Để đảm bảo khai thác lâu dài mà không ảnh hướng tới sự phát triển của bụi tre thì không nên chặt quá 60% số cây trưởng thành còn lại trong bụi.
Khai thác măng tre
Măng được thu hoạch vào mùa mưa sau khi nhú khỏi mặt đất từ 1 – 2 tuầ. Một năm có thể thu 6-7 măng trên mỗi bụi tre. Thường cuối tháng 5 đầu tháng 6 cây bắt đầu ra măng đầu mùa và kéo dài cho tới hết tháng 11.
Sơ chế, bảo quản
Măng thu về có thể dùng ăn tươi hoặc đem bán. Măng rửa sạch thái thành lát dài 2-3 cm, đem ngâm nước lã 2-3 ngày.
Thân tre sau khi khai thác phải được làm khô kiệt nước. Có nhiều cách xử lý làm khô cây tre. Nếu không được xử lý thì độ bền thường kém hơn. Theo kinh nghiệm của người đi trước thì sau khi khai thác tre được ngâm khoảng 2-3 tháng dưới nước trước khi phơi khô hoặc hun khói.
Giá trị kinh tế
Tre gai là loại cây rất phổ biến và có hầu như có mặt ở khắp mọi nơi. Từ xa xưa tre gai đã được ông cha ta sử dụng để làm nhà cửa hay làm các đồ dùng phục vụ đời sống hàng ngày. Thân tre gai làm cọc gia cố móng cho các công trình vừa và nhỏ. Măng tre gai dùng chế biến thành nhiều món ăn ngon có giá trị về kinh tế. Lá tre gai và tinh tre được sử dụng để làm thuốc. Tre gai còn được dùng trong công nghiệp sản xuất giấy, sản xuất đồ nội thất, đan lát, thủ công mỹ nghệ,… Vì vậy tre gai mang lại rất nhiều giá trị về kinh tế và cải thiện đời sống cho người trồng.
Bài viết này Cừ Tràm Huy Hoàng muốn chia sẻ tới quý đọc giả những thông tin về đặc điểm và ứng dụng của cây tre gai. Hy vọng nội dung bài viết sẽ đem lại những kiến thức hữu ích dành cho mọi người.
Chat Zalo
Gọi Ngay